Schuldenvrij Immerloo: neem mensen serieus

In veel Nederlandse wijken kampen huishoudens met problematische schulden. In het Arnhemse Immerloo wordt met het project Immerloo Schuldenvrij een nieuwe weg ingeslagen. Het doel: inwoners echt helpen schuldenvrij te worden en perspectief bieden, zonder hen te veroordelen of te overladen met bureaucratische eisen en voorwaarden. Wat kunnen we leren van deze aanpak?

Immerloo Schuldenvrij ontstond toen woningcorporaties tijdens verduurzamingswerkzaamheden onverwachte situaties aantroffen achter voordeuren: gezinnen zonder meubels, kinderen die op kale vloeren speelden. Deze schrijnende beelden maakten diepe indruk. “Dat doet iets met je als mens, maar ook als professional”, zegt Monaïm Benrida, directeur van het Nationaal Programma Arnhem-Oost. “Je wordt geconfronteerd met de vraag: waar ben ik van, en wat kan ik hieraan doen?” Vanuit die betrokkenheid groeide het idee om een structurele bijdrage te leveren aan het oplossen van schuldenproblematiek. In 2024 werd het project opgenomen in het uitvoeringsplan van Arnhem-Oost, een van de gebieden die deel uitmaken van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV).

De Doorbraakmethode

Elementen uit de Doorbraakmethode worden toegepast in het experiment: niet werken volgens standaardprocedures, maar doen wat nodig is. De methode gaat uit van het doorbreken van patronen en het wegnemen van systeembelemmeringen. In Immerloo betekent dit: niet wachten tot bewoners zelf een hulpvraag formuleren, maar actief het gesprek aangaan, aansluiten bij wat er speelt en direct handelen waar nodig. Coaches zijn getraind in de Doorbraakmethode, maar passen deze flexibel toe, steeds vertrekkend vanuit de situatie van de inwoner.

“We zien dat mensen vaak helemaal geen hulpvraag durven of kunnen stellen”, zegt Benrida. “In de reguliere schuldhulpverlening wordt van mensen verwacht dat ze allerlei stappen kunnen zetten, terwijl mensen door alles wat er speelt in hun leven daar vaak niet toe in staat zijn. In Immerloo Schuldenvrij draaien we het om: we gaan naar mensen toe in hun eigen leefomgeving.”

De doelgroep werd geselecteerd op basis van data uit vroegsignalering en betalingsachterstanden. Vervolgens gingen coaches langs de deuren: niet eenmalig, maar volhardend, totdat daadwerkelijk contact was gelegd. Vanuit vertrouwen en aandacht werken zij met bewoners aan het oplossen van de schulden, maar ook aan andere urgente leefdomeinen.

Samenwerken met schuldeisers en wijkpartners: doorbreken van oude patronen

Wat Immerloo Schuldenvrij uniek maakt, is de brede samenwerking tussen publieke en private partijen. Het afkopen van de schulden wordt gefinancierd met privaat geld van weldoeners. “We hebben publieke middelen ingezet voor de organisatie en uitvoering van het experiment, maar het daadwerkelijk afkopen van schulden gebeurt met geld van particuliere stichtingen”, licht Benrida toe. “Dit laat zien dat bereidheid om bij te dragen aan oplossingen voor schrijnende schuldenproblematiek ook buiten de overheid bestaat. Het onderstreept dat schulden niet alleen een beleidsvraagstuk zijn, maar ook een morele en maatschappelijke verantwoordelijkheid die breder wordt gedeeld.”

Ook wijkpartners zijn betrokken. Na het schuldenvrij maken van huishoudens biedt het project twee jaar begeleiding om duurzame stabiliteit te bereiken. Daarbij ligt de nadruk op doelen die bewoners zelf formuleren, zoals gezondheid, werk of sociale contacten.

Impact op deelnemers: vertrouwen en perspectief

Hoewel de schulden bij de meeste huishoudens nog niet volledig zijn opgelost, is er al zichtbaar impact. Zodra bewoners vertrouwen krijgen dat hun situatie daadwerkelijk verandert, ontstaat er ruimte voor verdere ontwikkeling. “We zien dat als mensen echt het gevoel krijgen dat ze geholpen worden, ze al in beweging komen”, vertelt Paula van de Kamp, projectleider bewonersparticipatie.

Een vrouw die jarenlang een noodzakelijke operatie uitstelde, durfde eindelijk de stap te zetten. Andere deelnemers begonnen weer te solliciteren. “Die ruimte ontstaat vaak al voordat de schulden volledig zijn afgelost”, benadrukt Van de Kamp. “Zodra er vertrouwen is, komt er lucht.”

Inmiddels zijn zeven huishoudens schuldenvrij, en er lopen trajecten met nog eens acht gezinnen. De ambitie is om veertig tot zestig huishoudens schuldenvrij te maken. Dankzij de bestaande afspraken met schuldeisers kan dit proces in de toekomst sneller verlopen.

Uitdagingen en lessen voor de toekomst

Zoals elk experiment kent ook Immerloo Schuldenvrij zijn uitdagingen. Zo bleek het aantal schuldeisers per huishouden groter dan verwacht, wat leidde tot extra werk voor de financiële experts. “We dachten: we brengen de schulden in kaart, bellen een paar schuldeisers, deal gesloten”, vertelt Benrida. “Maar de realiteit is veel complexer.” Een belangrijke les is dat maatwerk nodig is om complexe schuldsituaties in kaart te brengen en af te handelen. Daarnaast vraagt deze aanpak om een cultuurverandering binnen betrokken organisaties: weg van het werken volgens vaste protocollen en toe naar handelen vanuit wat nodig is.

Een ander belangrijk aandachtspunt betreft de hardnekkige maatschappelijke beeldvorming rond schulden. “Schulden maken schuldig, dat is nog steeds een breed gedeeld gevoel”, zegt Benrida. In Nederland heerst sterk het idee dat succes of falen vooral een individuele keuze is. “Die doorgeslagen meritocratische gedachte: als het goed gaat, is het jouw verdienste. Gaat het slecht, dan is dat je eigen schuld.” Benrida schetst een schrijnend voorbeeld. “We kwamen een vrouw van 35 tegen die letterlijk zei: voor mij hoeft het niet meer. Ik leef alleen nog voor mijn kind. Ze had haar eigen toekomst al opgegeven. En dat op een leeftijd waarop het leven nog zoveel te bieden zou moeten hebben. Dat raakt je diep. Je ziet hoe schulden niet alleen financiële problemen veroorzaken, maar ook dromen, hoop en zelfvertrouwen ondermijnen.”

Met Immerloo Schuldenvrij wil het team juist ruimte maken voor een ander verhaal: dat van perspectief, vertrouwen en waardigheid. “We willen laten zien dat schulden geen karakterfout zijn, maar vaak het gevolg zijn van omstandigheden. En dat ieder mens het verdient om gezien en gesteund te worden.”

Conclusie: een hoopvol voorbeeld binnen het NPLV

Immerloo Schuldenvrij laat zien wat er mogelijk is als mensen niet alleen financieel, maar ook mentaal bevrijd worden. Door bewoners serieus te nemen en niet te oordelen ontstaat ruimte voor herstel en groei. “We moeten af van de gedachte dat armoede en schulden een individueel falen zijn”, zegt Benrida. “Mensen hebben aandacht en vertrouwen nodig, geen wantrouwen.”

Deze aanpak past naadloos binnen de ambitie van het NPLV om wijken sterker en leefbaarder te maken. Tegelijkertijd maakt het experiment duidelijk dat structurele belemmeringen in het systeem verdere opschaling kunnen bemoeilijken. Toch biedt het initiatief belangrijke lessen: over samenwerking, over de kracht van vertrouwen en over de noodzaak om mensen niet te reduceren tot hun schulden.