Wijkplannen maak je samen met senioren

Wijkplannen die samen met oudere bewoners worden gemaakt, helpen gemeenten om beter in te spelen op de behoeften van een ouder wordende bevolking. Ze maken zichtbaar wat er nodig is in de wijk om vitaal en zelfstandig oud te kunnen worden. Voor professionals en beleidsmakers biedt dit concrete handvatten om de sociale basis en leefomgeving inclusiever en toekomstbestendiger te maken.

We worden allemaal steeds ouder. Dat doen we het liefst zo gezond en vitaal mogelijk in onze eigen omgeving. Waarbij we regie houden op ons leven en zorg en ondersteuning krijgen passend bij het leven dat we willen leven. In akkoorden en programma’s als het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) ligt de nadruk op vitaal ouder worden, langer thuis kunnen wonen en daarom aandacht voor preventie, de sociale basis en een inclusieve leefomgeving. Ook het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid is gericht op het vergroten van de leefbaarheid en veiligheid in wijken voor alle bewoners, waarbij ze zich thuis voelen en mee kunnen doen. Dit betekent iets voor de activiteiten en voorzieningen in wijken, maar ook voor de inrichting van de fysieke leefomgeving. Een van de eerste stappen die je daarin zou kunnen zette, en waar vanuit het WOZO ook op wordt ingezet is, het maken van een wijkplan met aandacht voor ouderen.

Wat zijn wijkplannen?

Er zijn veel verschillende vormen van wijkplannen en processen om tot een wijkplan te komen: bewoners die zelf een wijkplan maken en aanbieden bij de gemeente, gemeentes die samen met bewoners en organisaties een plan maken voor de wijk. Maar ook woningcorporaties maken wijkplannen vanuit hun verantwoordelijkheid en met aandacht voor hun vastgoed. Wij hebben het hier over het wijkplan dat gemeentes of programmabureaus samen met bewoners en organisaties maken.

Een wijk- of dorpsplan is een plan over de toekomst van de wijk of het dorp. In het wijkplan staan doelen die je in de wijk wil bereiken en wensen van de inwoners. Bijvoorbeeld over hoe de wijk en de straten eruit moeten zien. Of over activiteiten die de inwoners willen organiseren. Bewoners, meerdere maatschappelijke organisaties en professionals die actief zijn in de wijk, schrijven mee aan het wijkplan. Wijkplannen maak je voor de hele wijk, waarbij je aandacht hebt voor sociale vraagstukken en risicofactoren in de speciale wijk. Een wijkplan kan dus integraal over de hele wijk gaan, maar ook over een specifiek thema in de wijk zoals veiligheid of de sociale basis.

Verbinding tussen wijkplannen en senioren

Wijkplannen geven een visie op een wijk en de activiteiten die nodig zijn om de doelen te bereiken en waar bewoners graag in willen investeren. Op dit moment is er veel aandacht voor wijkaanpakken, de sociale basis en integraal werken in de wijk. Ook zijn veel activiteiten in het sociaal domein en de zorg gericht op preventie, samen vitaal ouder worden, in de eigen omgeving, met de leefwereld centraal. Een paar voorbeelden:

• In het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) zet in op een gezonde leefwereld en meer focus op preventie. Beleid en uitvoering moeten beter aansluiten bij de leefwereld van inwoners. Gemeenten worden opgeroepen om een integrale visie op de sociale basis te ontwikkelen, met aandacht voor gebiedsgericht werken.
• De beweging van Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) stimuleert een beweging naar zorg en ondersteuning die aansluit bij de leefwereld van ouderen: zelf als het kan, thuis als het kan, digitaal als het kan. Gemeenten spelen hierin een rol door het omzien naar elkaar in de wijk te versterken, met als eerste stap een wijkplan gericht op een sterke sociale basis.
• Ook in de transformatieagenda Ouder worden 2040 staan deze thema’s centraal en gaat het over een vitale wijkinfrastructuur, mobiliteit en voorzieningen. Dit betekent iets voor de leefomgeving van senioren, de wijken en buurten waarin zij wonen en de voorzieningen en activiteiten die daar zijn.

Nog los van al deze akkoorden is het een goed idee om met wijkplannen aan de slag te gaan, waarbij je samen met ouderen en andere wijkbewoners kijkt naar wat voor hen nodig is. Gezien de vraagstukken rondom het langer thuis blijven wonen zou in deze plannen ook altijd aandacht moeten zijn voor deze specifieke leeftijdsgroep, die verder heel divers is.

• Lees het interview met hoogleraar ouderenparticipatie Tineke Abma: Meer aandacht in ouderenzorg nodig voor de rol van sociaal werkers.

Hoe maak je een wijkplan met ouderen?

De basis voor het maken van een wijkplan is een wijkanalyse. Heel belangrijk bij het maken van een wijkanalyse en -plan is het betrekken van de stakeholders, zowel de oudere bewoners, maar ook zorg en welzijnspartijen. Een van de taken van de wijkverpleegkundige (organisaties) is wijkgerichte preventie en vroegsignalering. Hiervoor worden (soms) al wijkplannen gemaakt. Of door zorg-wijksamenwerkingsverbanden, gericht op de juiste zorg op de juiste plek. Hier haal je dus waardevolle informatie uit en activiteiten die kunnen worden ingebed in het geheel van het wijkplan. Lees hier meer informatie over een gebiedsgerichte uitvoering.

De wijkanalyse

Bij een wijkanalyse wordt de wijk of het dorp ‘doorgelicht’: integraal of op een specifiek thema. Zo krijg je een goed beeld van wat er in de wijk speelt. Wat zijn de vraagstukken? Wat is de kracht van de wijk? Maar ook waar is ondersteuning nodig of zijn ontwikkelkansen? Welke diensten, voorzieningen, bewonersinitiatieven zijn er? En sluiten die goed aan bij de vraagstukken en wat er nodig is? Een wijkanalyse bevat in ieder geval de volgende onderdelen:

1. Beschrijving van de wijk met:

   – Feiten en cijfers over de bevolkingssamenstelling, woningen en de economische situatie.

   – De formele sociale infrastructuur, informele sociale infrastructuur en de fysieke omgeving. Voor de beschrijving van de wijk, met aandacht voor wat voor ouderen belangrijk is kan je bijvoorbeeld een buurtzorgvisite (laten) doen. Kijk voor inspiratie eens op de website van ZorgSaam Wonen.

2. Bewoners in beeld

   – Welke (kwetsbare) inwoners en groepen kent deze wijk, weten we wie het zijn en wat ze nodig hebben. Wat wordt er nu individueel en collectief als aangeboden voor de inwoners. En wat mist er nog? Het is goed om samen met (toekomstige) ouderen te kijken naar wat er nodig is voor hen om langer en gezond thuis te kunnen blijven wonen. Hierbij is het zinvol om de onderstaande thema’s in het achterhoofd te houden.

   – Kijk ook naar de kracht in de wijk: welke bewonersinitiatieven zijn er in de wijk en wie zetten zich voor andere wijkbewoners in? Denk ook hier aan de ouderen: omdat zij steeds vitaler ouder worden, zijn er ook veel oudere bewoners die actief zijn in de wijk. Het Platform Vrijwillige Inzet kan hierbij behulpzaam zijn.

3. Een beschrijving van de problemen en kansen met aandacht voor voorzieningen en het aanbod.

   – Waar zitten kansen die benut kunnen worden. De gemeente Harderwijk kwam er bijvoorbeeld achter dat het aanbod voor ouderen weinig bezocht werd door ouderen met een migratieachtergrond. Lees meer in de publicatie van dit verkennende onderzoek.

   – Wat zijn problemen, uitdagingen die opgelost moeten worden.

4. Een beschrijving van de acties en uitvoering

   – Welke acties en doelen krijgen prioriteit de komende tijd?

   – Wat is de rol van bewoners?

   – Wat betekent dit voor de taak/rol van professionals van maatschappelijke organisaties en de gemeente?

De uitkomsten van deze analyse landen in een korte notitie die we een wijkplan noemen.  Deze analyse doe je op basis van data, input van professionals, buurtschouwen. Maar vooral in gesprek met bewoners en ouderen zelf.

• Lees meer over de opzet in de handreiking Wijkanalyse, hoe doe je dat? (Movisie)

Tips voor het bereiken en betrekken van ouderen

Het is niet altijd gemakkelijk om ouderen te bereiken en te betrekken bij plannen. Sommige ouderen zijn heel actief en weten ook zelf de weg wel te vinden. Maar wat kan je doen als dat in sommige wijken niet zo is? Of als je maar een klein deel van de ouderen weet te betrekken, die ook geen complete afspiegeling zijn van de wijk.  Wat helpt bij het betrekken en uitnodigen van ouderen is positief communiceren, duidelijk zijn over de bedoeling en ouderen persoonlijk uitnodigen. Hiervoor kan je plekken bezoeken waar veel ouderen komen, denk aan bibliotheken, kappers, maar ook de supermarkt of het buurcentrum. Het helpt ook om via sleutel- of contactfiguren van ouderen met hen in contact te komen.