We zijn bang geworden voor elkaar

Wat betekent het om vitale relaties te onderhouden? Wat is de taak van buurtgenoten, en wat kan de sociaal werker doen? Aannames over buren ontstaan bij een gebrek aan contact en gemeenschappelijkheid begint bij ander(en) zien en je gezien voelen.

‘Het kan toch niet zo zijn dat die jeugd iedere dag voorbij mijn huis fietst.’ De man liep steeds roder aan. Hij ging weer zitten en depte zijn voorhoofd af met een zakdoek, zijn vrouw legde een hand op zijn schouder. De man zat nog niet of iemand achter in het gemeentezaaltje sprong op en riep uit: ‘het zijn anders ook mijn kinderen die op die nieuwe school komen.’ Ik kwam er als gespreksleider al snel achter dat deze mensen al zeven jaar bij elkaar in straat woonden en nooit kennis hadden gemaakt. Laat staan dat ze het hadden gehad over de nieuwbouw van de buurtschool. Zo bleek het makkelijk ruziemaken op de inspraakavond.

Of het nu gaat om de plaatsing van windmolens, de uitbreiding van een psychiatrische inrichting of de komst van een AZC, het valt me keer op keer op dat mensen slecht in staat zijn om met elkaar te praten over onderwerpen waarvan ze denken dat ze erover van mening verschillen. We zijn bang geworden voor elkaar.

Contact om het contact

Mijn indruk is dat de oorzaak van deze dynamiek het gebrek aan contacten is die niet geladen zijn door splijtende onderwerpen zoals windmolens of AZC’s, maar gewoon contact omwille van het contact. Het gevolg is dat als er dan eens iets gebeurt mensen elkaar overvallen met meningen en standpunten die nooit eerder onderwerp van gesprek zijn geweest. En als je niet weet wat iemand anders beweegt is het verdraaid moeilijk om rekening te houden met elkaar.

Gezien voelen

Die indruk wordt onderschreven door mensen als Noreena Hertz die in haar boek de Eenzame Eeuw beschrijft hoe wij leven in tijden van extreme eenzaamheid en hoe dat zijn weerslag heeft op het democratisch functioneren van onze maatschappij. Zij trekt het begrip eenzaamheid breder en stelt dat de mate waarin wij ons gezien voelen door onze gemeenschap, overheid en werkgever ook meetelt, naast de liefde en waardering van familie en vrienden.

‘Het is moeilijker een hekel aan die ene buurman te hebben als je weet dat hij ieder weekend zijn zieke moeder bezoekt.’

Het gevolg van deze eenzaamheidsepidemie is wantrouwen en het onvermogen om samen tot besluiten en oplossingen te komen ten behoeve van het collectief (bijvoorbeeld een buurt of vereniging). Toen ik coördinator Buurtbemiddeling was vroeg ik altijd aan de melder: heeft u al gepraat met uw buren over uw klachten? Te vaak was het antwoord: nee. Meestal hebben mensen allerlei aannames over de buren: hij zal wel niet luisteren, het kan de buurvrouw niet schelen en ze zal wel agressief reageren. Dat type aannames komt tot bloei in een ruimte waar contact en verbinding ontbreken.

Laat ik het anders zeggen: het is moeilijker een hekel aan die ene buurman te hebben als je weet dat hij ieder weekend zijn zieke moeder bezoekt, van aardbeienijs houdt en zijn hond liefkozend Marietje noemt. Er moeten dan wel mogelijkheden en momenten zijn waarop je de buurman spreekt over dit soort zaken.

Aandacht voor relaties

Op weg naar een verbonden samenleving ligt ook huiswerk voor het sociaal werk. Je zou kunnen denken dat je klaar bent als jouw relatie als professional met de ander goed is. Maar je moet ook aandacht hebben voor de relaties en contacten die mensen met elkaar hebben. Dat kan door (groepen) mensen handvatten aan te reiken om tot gezamenlijke oplossingen, ideeën en initiatieven te komen en mensen voortdurend uit te nodigen, te verleiden om met elkaar in contact te treden. Ook, en misschien juist wel, als daar geen aanleiding toe is.

5 tips voor verbondenheid

Het liefst zou ik deze blog afsluiten met ‘5 tips om je verbonden te voelen in een eenzame samenleving’. Maar het is gelaagder, complexer dan dat en boven alles contextafhankelijk. Zoek dus naar je eigen manier, thuis en op je werk en praat daarover met anderen. Te beginnen op de Agenda van het sociaal werk op 5 oktober 2023. De overheid -of welk instituut dan ook- kan een gebrek aan contacten, en de vitale relaties die daaruit voortvloeien, niet oplossen. Er is een beweging van onderop nodig, een beweging waar je volgens mij best makkelijk onderdeel vanuit kan maken; gratis en zonder het risico door de politie op een brancard afgevoerd te worden.

‘Een praatje maken met andere ouders in plaats van hersenloos scrollen op Insta.’

Het zit misschien wel in de kleine beginnetjes, dichtbij. Zo heb ik zelf een tweetal voornemens die hopelijk leiden tot meer contact en verbondenheid in mijn buurt. Ik neem mijn telefoon niet meer mee als ik met mijn kinderen naar de speeltuin ga, zodat ik sneller een praatje maak met andere ouders in plaats van hersenloos te scrollen op Insta. En als ik naar buiten ga doe ik geen oordopjes meer in, dit weerhoudt mijn buurtgenoten ervan om mij aan te spreken terwijl ik dat ontzettend gezellig vind. Contact gezocht, ogen en oren open.