ABCD op eigen benen

Asset Based Community Development is razend populair als aanpak binnen het domein van samenlevingsopbouw. Maar werkt het eigenlijk wel? Peter Rensen pleit voor meer openbaar debat over de werkzaamheid van ABCD.

In 2008 kwam ik in dienst van het kennisinstituut Movisie. De opdracht was het ontwikkelen van effectieve sociale interventies in het sociaal domein. Op een terrein als geweld in afhankelijkheidsrelaties waren al de nodige interventies beschikbaar. Voor samenlevingsopbouw lag dat ingewikkelder. Maar tenminste één aanpak leek goed doordacht en werd destijds ook veel toegepast: Asset-Based Community Development, ofwel ABCD. We maakten een methodebeschrijving en plaatsten deze in de kersverse databank Effectieve sociale interventies. In Nederland bleek het succes van ABCD echter van korte duur. Met de Vogelaar-aanpak, die zich richtte op de versterking van achterstandswijken, verdween ook ABCD. Ik schreef er een artikel over voor Buurtwijs. Toch bleef de belangstelling voor de aanpak op de achtergrond bestaan. Dat bleek bijvoorbeeld uit het constante en grote aantal lezers van de methodebeschrijving in de databank.

Revival

Niet lang daarna begon een revival. Deze keer profiteerde ABCD van een andere beleidstrend, de opkomst van de sociale basis in combinatie met de aandacht voor burgerkracht. ABCD past daar uitstekend in. ABCD wordt volgens de bedenkers, John Kretzmann en John McKnight, gekenmerkt door drie uitgangspunten van community development: het gaat uit van assets, het richt zich op de buurt zelf en relaties vormen de motor van de ontwikkeling.

‘Wat als het beleid weer een andere wending neemt?’

ABCD doet het weer goed. Het wordt in steeds meer gemeenten omarmd. Er is een speciale website ‘Wij zijn ABCD’, Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA) heeft zich weer over de aanpak ontfermd en er is een groot onderzoek gaande naar ABCD, uitgevoerd door het Verwey-Jonker Instituut en bekostigd door het Oranjefonds (‘De kracht van samen’). Zo blijkt de aanpak mooi mee te liften op diverse beleidstrends. Dat is voor nu prettig, maar er hangt een donkere wolk boven. Wat als het beleid weer een andere wending neemt?

Een van de manieren om een aanpak te beschermen tegen beleidstrends is aan te tonen dat het werkt. Het geeft geen garantie; het geeft wel een verhaal naar beleidsmakers over het belang van een aanpak voor burgers. Wordt aan deze fundamenten gewerkt? ja en nee. Ja, er is onderzoek. En er is bereidheid van verschillende betrokken partijen om achter de schermen van deze aanpak te kijken. Maar de vraag is, wordt er echt kritisch gekeken, is er debat en is er aan de hand van dat debat bereidheid tot verandering?

Ik kon zelf wat dieper in het onderzoek naar ABCD duiken. Voor het Wat werkt bij-dossier samenlevingsopbouw bekeek ik nationaal en internationaal evaluatieonderzoek. Ik pik het onderzoek van Sarah Ward eruit. Zij is docent en onderzoeker aan de Universiteit van Edinburgh en deed recent onderzoek in twee achterstandsbuurten in Schotland waar ABCD werd toegepast. Op uitnodiging van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) vertelde ze welke door ABCD geformuleerde doelen wel werden bereikt en welke niet. Volgens Ward is ABCD een goede aanpak om de kracht van de buurt te mobiliseren in actieve groepen. Maar daar blijft het bij. Een ander doel, het samen met de buurt ontwerpen van een toekomstplan, komt niet van de grond. Wat ook niet werkt is het mobiliseren van buurtbewoners met grote of meervoudige problemen op het terrein van bijvoorbeeld veiligheid en armoede. Deze mensen zijn niet in staat om tijd en energie vrij te maken om actief te worden. De uitkomsten passen in het algemene beeld dat uit de literatuurreview voor het Wat werkt bij-dossier naar voren kwam.

‘Mensen op de been krijgen is veel waard.’

Ward, die zelf opbouwwerker is geweest, spreekt met liefde over ABCD. Ze looft de enorme inzet en creativiteit om mensen te bereiken, hun kracht te ontdekken en hen van waarde te laten zijn voor de buurt. het laatste wat zij wil is ABCD afbreken. Haar conclusie is dan ook mild: Mensen op de been krijgen is veel waard. Maar koppel de aanpak aan extra inspanningen om te werken aan een plan en zet extra middelen in om buurtbewoners in de knel één op één te benaderen.

Marcel Spierts, collega-auteur van het Wat werkt bij-dossier was door de HAN gevraagd om op de presentatie van Ward te reageren. Spierts, zelfstandig onderzoeker en trainer samenlevingsopbouw, riep tijdens zijn bijdrage op tot debat. Volgens hem is ABCD een goede vorm van community building, maar kan het niet het gehele terrein van samenlevingsopbouw bestrijken. ABCD zou aangevuld moeten worden met vormen van community development en community organization. Deze vormen van samenlevingsopbouw zijn meer gericht op het met bewoners onderzoeken van wat er in de wijk speelt en hoe verschillende wensen en belangen van bewoners in samenhang kunnen worden verwezenlijkt. Daarvoor is het vaak ook nodig om beleidsmakers te beïnvloeden. Alleen maar bouwen aan relaties en activiteiten is een feel good-aanpak die de structuren van armoede en onveiligheid in de wijk bij het oude laat.

‘Terwijl ABCD zich een weg baant door de woelige wereld van beleidstrends is de basis niet op orde’

Sinds tien jaar ben ik betrokken bij Buurtwijs.nl, de plek waar dit artikel is geplaatst. Ik heb wat gegrasduind door de artikelen die buurtmakers in al die jaren voor Buurtwijs.nl hebben gemaakt en die me naar ABCD konden leiden. Dat heeft me een paar hele inspirerende en leerzame uren opgeleverd! Maar een scherp debat over de door onderzoekers als Ward en Spierts opgeworpen vragen trof ik daarin niet aan.

De methodebeschrijving ABCD die we in 2009 publiceerden op de databank Effectieve sociale interventies is inmiddels uit de databank verwijderd. De methode is nooit officieel voorgelegd ter beoordeling. Een samenvatting van de beschrijving is nog te vinden op de website van Movisie als praktijkvoorbeeld. Recent onderzoek is daarin niet opgenomen. Toegegeven, databanken en websites zijn geduldig digitaal papier. Maar toch. Terwijl ABCD zich een weg baant door de woelige wereld van beleidstrends is de basis niet op orde en het debat over werkzaamheid in het openbaar ver te zoeken. Laten we maar hopen dat de beleidstrends sociale basis en burgerkracht blijven voortbestaan. Want helemaal op eigen benen staat ABCD in Nederland nog niet. Er is nog tijd!