Bewonersbedrijven: een essentieel onderdeel van stedelijke infrastructuur

Bewonersbedrijven bieden een vernieuwende benadering van lokale ontwikkeling. Deze bedrijven versterken niet alleen de sociale basis, maar bevorderen ook economische zelfstandigheid. De uitgangspunten van de bewonersbedrijven sluiten goed aan op de doelstellingen van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). Wat is het unieke aan deze bewonersbedrijven? Welke impact hebben zij en wat kunnen we in de toekomst verwachten?

Bewonersbedrijven zijn ondernemingen die gerund worden door een collectief van bewoners die iets in de buurt willen verbeteren aan de leefbaarheid. Ze genereren inkomsten door verhuur en het uitvoeren van betaalde opdrachten, vaak voor gemeenten of woningcorporaties. Hierdoor zijn ze minder afhankelijk van subsidies en kunnen de bewoners onafhankelijker opereren en zelf beslissen over hun activiteiten.

Het concept van het bewonersbedrijf werd in 2012 door het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA Bewoners) geïntroduceerd. Het was een reactie op een maatschappelijke verschuiving waarbij de overheid publieke taken steeds vaker aan de markt overliet, terwijl de gemeenschap zelf buiten beeld bleef. Bewonersbedrijven hebben zich sindsdien steeds verder ontwikkeld en dragen significant bij aan de lokale economie door hun collectieve ondernemerschap.

Een specifiek positie

Bewonersbedrijven nemen een unieke plek in binnen het spectrum van maatschappelijke initiatieven en organisaties. Ze balanceren op het snijvlak van sociale en financiële waarden, waarbij ze een levensvatbare balans zoeken tussen betaalde opdrachten uit de markt en subsidies van overheden en fondsen. In tegenstelling tot veel goede doelen, die voornamelijk op donaties draaien, en reguliere bedrijven, die winst als primaire doelstelling hebben, zijn bewonersbedrijven echt geworteld in de gemeenschap. Ze streven naar maatschappelijke verbetering door hun werk te richten op de wijk. Eventuele winsten worden direct geïnvesteerd in de wijk, zoals het opknappen van speeltuinen of het organiseren van activiteiten voor kinderen uit minderbedeelde gezinnen. Dit concept van ondernemerschap geeft bewoners niet alleen eigenaarschap, maar zorgt ook voor een duurzame ontwikkeling van de buurt.

Gelijkwaardigheid, een passend tempo en activerend ondernemerschap

De kracht van bewonersbedrijven toont zich door een sterke nadruk op gelijkwaardigheid, een tempo dat aansluit bij de leefwereld van de bewoners en ondernemerschap waar een activerende werking vanuit gaat.

In deze bedrijven is iedereen een medebewoner, ongeacht persoonlijke omstandigheden, wat zorgt voor een vorm van verbinding die past bij de wijk haar bewoners. Je stapt er binnen als een gelijkwaardige buurtgenoot, niet als iemand die komt voor hulp of steun. Dat wil nog wel verschillen met het sociaal werk, waar je als cliënt binnen stapt. Bedoeld of onbedoeld ontstaat dan een verschil in gevoel van gelijkwaardigheid

Bewonersbedrijven brengen ook een heel eigen tempo met zich mee. Ze sluiten aan bij de dynamiek van de wijk en bieden een flexibel alternatief voor meer bureaucratische sociale initiatieven. Waar traditionele integratietrajecten soms tekortschieten, bieden bewonersbedrijven ruimte voor persoonlijke groei en herstel op eigen tempo. Dit zorgt voor een directe en meer betrokken benadering van gemeenschapsopbouw. Dit is extra van belang in gebieden waar het vertrouwen in de overheid is geschaad. Door bewoners zelf aan het roer te zetten wordt de ontwikkeling van binnenuit gestimuleerd met een natuurlijk tempo dat aansluit bij de behoeften van de gemeenschap.

Het ondernemerschap zelf werkt ook activerend. De energie van het doen en presteren werkt aanstekelijk en brengt een sfeer met zich mee die bewoners motiveert om deel te nemen en bij te dragen. Dit gaat verder dan vrijwilligerswerk: het is een kans om deel uit te maken van iets dat zowel persoonlijke voldoening brengt als professionele groei stimuleert. De informele contacten die op straat ontstaan worden omgezet in concrete, gezamenlijke acties. Door bewoners te verenigen rondom gedeelde ondernemende belangen, ontplooien bewonersbedrijven hun ware kracht: ze activeren en empoweren gemeenschappen om zelfredzaam te zijn en hun eigen toekomst vorm te geven.

Uitdagingen en vraagstukken

Bewonersbedrijven staan ook voor verschillende uitdagingen en vragen Zoals: hoe geef je vorm aan continuïteit? De levensvatbaarheid van een bewonersbedrijf kan worden ondermijnd door het wisselen van zakelijk leiders of het fluctuerende commitment van vrijwilligers. Een evenwicht vinden tussen betaalde posities en vrijwilligerswerk is belangrijk voor de stabiliteit. Personeelswisselingen horen erbij en moeten flexibel opgevangen kunnen worden binnen de organisatie.

Het waarborgen van kwaliteit en veiligheid is een andere uitdaging die een vereiste is bij het begeleiden van mensen of het samenwerken met vrijwilligers. Bewonersbedrijven kunnen de expertise van hun leden benutten, die vaak divers is en uit verschillende professionele achtergronden komt. Het succes van de bewonersbedrijven zit in het informele karakter, de organische groei, het ‘gewoon gaan doen’. Er is niet altijd sprake van een vooraf, doordachte aanpak. Het is belangrijk om het informele karakter en het lokale vertrouwen te behouden zonder in te boeten aan professionaliteit. Het spanningsveld tussen deze formele, professionele kant en het behoud van een laagdrempelige, toegankelijke uitstraling behoeft niet gelijk een oplossing. Het is tegelijkertijd ook een kracht.

De vraag of een bewonersbedrijf eigen vastgoed moet nastreven speelt ook bij verschillende initiatieven. Een eigen pand draagt bij aan een verhoogde geloofwaardigheid en zichtbaarheid in de wijk, maar het brengt ook financiële en administratieve verantwoordelijkheden met zich mee. De voordelen moeten worden afgewogen worden tegen de missie en middelen van het bewonersbedrijf.

Welke rechtsvorm past het beste? Een coöperatie kan werken, maar kan ook complicaties opleveren zoals beperkingen op het uitkeren van vrijwilligersvergoedingen en het bemoeilijken van de ANBI-status. Een verenging kan botsen met ondernemersambities door de vaak logge structuur. Daarom wordt het meeste voor een stichting gekozen, met een breed bestuur en afvaardiging van bewoners.

In kwetsbare wijken staan bewonersbedrijven voor specifieke uitdagingen. Er zijn ‘sterke schouders’ nodig om de initiatieven van de grond te krijgen en duurzaam te maken. De uitdaging ligt in het opbouwen van vertrouwen waar dat mogelijk verloren is gegaan en het aanboren van lokale capaciteit en kwaliteit, zowel bij de bewoners als bij externe ondersteuning. Deze bedrijven moeten langetermijn veranderingen initiëren, terwijl de bewoners zelf vaak in de overlevingsstand zitten.

Toekomstvisie

De toekomst van bewonersbedrijven ziet er veelbelovend uit. In de beweging waarin er meer van mensen en buurten verwacht wordt, mag er hoopvol uitgekeken worden naar een grotere rol van deze ondernemingen in nationale en lokale beleidsvorming. Door hun vermogen om lokale vraagstukken proactief aan te pakken en de sociale basis van binnenuit te versterken, zijn ze onmisbaar in de strategie voor duurzame stedelijke ontwikkeling.

Bewonersbedrijven staan voor een krachtige beweging richting zelfbestuur en duurzaamheid binnen de lokale context. Door hun specifieke positie en aanpak bieden ze niet alleen onmiddellijke ondersteuning, maar bouwen ze ook aan de lange-termijn veerkracht van wijken. Als katalysatoren van sociale en economische vernieuwing zijn bewonersbedrijven een essentieel onderdeel van de toekomstige stedelijke infrastructuur.