Een spel tussen werkelijkheid en fictie in de Zutphense wijk De Hoven

In De Hoven, de enige wijk aan de westkant van de IJssel in Zutphen, werken bewoners en gemeente aan een nieuw wijkontwikkelingsplan. Niet van bovenaf opgesteld, maar samen gemaakt. “We zoeken in gelijkwaardigheid naar wat werkt voor de wijk en voor de stad”, zegt Han van Geel, wijkregisseur. De samenwerking markeert een omslag: van denken over De Hoven als achtergesteld gebied naar samen betekenis geven aan haar toekomst. “En dat begint bij verhalen”, aldus Han.

De brug als bewijs

De zoektocht naar wie je bent als wijk – en hoe je je verhoudt tot de rest van de stad – zit vaak in ogenschijnlijk kleine details. Neem de IJsselbrug, die De Hoven met de binnenstad van Zutphen verbindt. Toen die werd opgeknapt, bleef de aanbrug aan de kant van De Hoven ongeschilderd. “Technisch was het niet nodig en er was onvoldoende budget”, licht Han toe. “Maar voor bewoners was het een bewijs: wij doen er weer niet toe.” Het leek een detail, maar het raakte aan diepere gevoelens van ongelijkwaardigheid en culturele scheidslijnen.

Toch bleef het daar niet bij. De gemeenschap nam initiatief: een groep bewoners sloeg de handen ineen met de gemeente om samen de brug te verfraaien. “Zo’n moment doorbreekt het oude patroon van wij-zij”, zegt Han. “Het is spannend, maar ook verbindend – een kans om elkaar opnieuw te ontmoeten in een gedeelde werkelijkheid.”

De AED als ritueel

Een AED is een draagbaar apparaat dat wordt gebruikt bij een hartstilstand. “Zo’n onderwerp roept geen weerstand op”, zegt Han. “Niemand is tegen veiligheid. En dat is ideaal als mensen verlegen zitten om betekenis.” In De Hoven kreeg het AED-project dan ook een bijna rituele plek binnen de toenmalige wijkraad. “Het stond steeds weer op de agenda. Waar moet hij komen, wie regelt het, wie onderhoudt het? Dat soort vragen boden aanleiding om bezig te zijn, te vergaderen, besluiten te nemen – alsof het een organisatie op zich was.” Volgens Han is dat veelzeggend. “Je ziet dat het onderwerp functionele waarde heeft, maar vooral ook symbolische. Het legitimeert het bestaan van de wijkraad: wij zijn serieus bezig met iets dat ertoe doet!”

Tegelijkertijd, zo benadrukt hij, verhult zo’n proces ook iets. “Als je eindeloos over zo’n onderwerp praat, lijkt het alsof je invloed hebt – maar de echte gelijkwaardige samenwerking blijft dan uit. Het is een vorm van fictie, een geconstrueerde werkelijkheid die houvast geeft, maar waarin je een kwetsbaar bestaansrecht ook zou kunnen verhullen.”

Gelijkwaardigheid is soms ook ongemakkelijkHan van Geel

Partnerschap en ongemak

Tussen 2010 en 2015 kwam er verandering door het ontwikkelen van een gezamenlijk wijkontwikkelingsplan. Het uitgangspunt: als gelijkwaardige partners samen werken. “Die gelijkwaardigheid is soms ook ongemakkelijk”, vertelt Han. “De gemeenschap was gewend om óf zich onderschikt op te stellen -wij zijn altijd de verliezer-, óf zich superieur te voelen -wij weten het beter-. In partnerschap moet je verantwoordelijkheid nemen. Dat is wennen.”

Het proces rondom een nieuw buurthuis laat dat zien. De Hoven sprak uit dat het de slagkracht en gemeenschapszin had om dit zelf op te pakken. “Toen hebben wij als gemeente gezegd: prima, laat maar zien.” Wat volgde was een ambitieus traject, gedragen door vrijwilligers, met veel inzet voor duurzaamheid, subsidieaanvragen en politieke lobby. Maar ook: twijfel, overbelasting en opluchting toen een motie werd aangenomen om toch ook professioneel beheer te organiseren. “Die beweging vind ik hoopgevend”, zegt Han. “Het laat zien dat gelijkwaardigheid een proces is. Je ontdekt samen waar fictie overgaat in werkelijkheid.”

Tussen noord en zuid

Wie De Hoven bezoekt valt het misschien niet op. Maar wie er woont, weet: de spoorlijn uit 1860 snijdt de wijk letterlijk én symbolisch doormidden. “Het verdeelt De Hoven fysiek en mentaal in noord en zuid”, zegt Han. “En dat voel je.” Die scheiding werkte jarenlang door in de organisatie van het samenleven: er waren aparte buurtverenigingen en zelfs een eigen voetbalcompetitie tussen de twee delen.

Op de kaart lijkt er niets aan de hand. De Molenweg en Mulderskamp – vernoemd naar de oude molen – liggen tegenover elkaar en vormen samen een logisch voorzieningenhart. Maar in de praktijk worden ze beleefd als twee gescheiden werelden. “Een ambtenaar zou vanuit professioneel perspectief bereikbaarheid kunnen zien, een bewoner ervaart mogelijk afstand”, aldus Han. Dat verschil in perspectief keert steeds terug, bijvoorbeeld in de discussies over de locatie van het nieuwe buurthuis. Waar het ook komt, het ligt voor sommigen altijd aan de verkeerde kant van het spoor.

“Toch hoeft die scheiding geen blijvend obstakel te zijn”, zegt Han. “Je kunt het patroon doorbreken, maar dan moet je de ruimte ook als verhaal zien. Maak van de tunnels geen grensovergang, maar een verbinding. Voeg iets toe waardoor mensen zich uitgenodigd voelen om over te steken. Zo maak je van infrastructuur een uitnodiging tot ontmoeting.”

De gemeente heeft de neiging zichzelf belangrijk te maken. Alsof wij nodig zijn voor het succes. Maar soms bewijst de leefwereld het tegendeelHan van Geel

Het Heufs Volksfeest: autonomie als spiegel

Een treffend voorbeeld van wat Han noemt “werkelijkheid van de gemeente versus de werkelijkheid van de gemeenschap” is het Heufs Volksfeest. Al decennia wordt dit dorpsfeest volledig door vrijwilligers georganiseerd – zonder subsidie, zonder projectplan en zonder inmenging van de gemeente. “En elk jaar lukt het weer”, zegt Han. “Ze regelen de vergunningen, de activiteiten, de vrijwilligers: alles.”

Volgens Han laat dit feest zien dat De Hoven prima in staat is om zelf iets groots en betekenisvols neer te zetten. Tegelijkertijd is het ook een spiegel voor de systeemwereld. “Soms komt er een bestuurder of beleidsmedewerker langs die aanbiedt om te helpen of iets te investeren. Maar dat hoeft helemaal niet. Het draait juist op eigen kracht.”
Dat moment is veelzeggend, vindt Han. “Wij, vanuit de gemeente, hebben de neiging om ons belangrijk te maken. Alsof wij nodig zijn voor het succes. Maar soms bewijst de leefwereld het tegendeel.” Die ongemakkelijke waarheid – dat het ook zonder bemoeienis kan – hoort volgens hem óók bij een gelijkwaardige relatie. “Autonomie is niet altijd een aanval op samenwerking. Het kan ook een vorm van kracht zijn die erkenning vraagt, geen overname.”

Als we het gesprek over fictie en werkelijkheid blijven voeren, leren we allebei – en kunnen we samen bouwen aan buurten die betekenisvol zijn voor iedereenHan van Geel

Van fictie naar gedeelde werkelijkheid

De verhalen in De Hoven laten zien hoe fictie – in de zin van verwachtingen, beelden, idealen – en werkelijkheid met elkaar in gesprek zijn. “De kracht van de wijk zit niet in één verhaal, maar in het vermogen om steeds opnieuw te verbeelden, te proberen, te schakelen”, zegt Han. “Dat is niet makkelijk, maar wel wezenlijk.”

De totstandkoming van het wijkontwikkelingsplan is daarin hoopgevend. Het is het resultaat van een zoektocht naar gelijkwaardigheid, waarin rollen verschuiven, aannames worden bijgesteld en gezamenlijke taal ontstaat. Daarbij leren bewoners om verantwoordelijkheid te nemen voorbij symbolische betrokkenheid. Tegelijkertijd leert de gemeente om ruimte te geven zonder het over te nemen.

“Als we het gesprek over fictie en werkelijkheid blijven voeren”, zegt Han, “dan leren we allebei – en kunnen we samen bouwen aan buurten die betekenisvol zijn voor iedereen.”