Hoe betrek je bewoners er écht bij?

Hoe kunnen wijkprofessionals werkelijk werken vanuit gemeenschapskracht, in plaats van bewoners slechts ’te betrekken’? Wat vraagt dit van hun rol, houding en samenwerking met bewoners? Die vragen staan centraal in het denken en doen rond ABCD: Asset Based Community Development.

Werken vanuit ABCD betekent niet langer sturen op problemen, maar aansluiten bij de aanwezige kracht. Niet redeneren vanuit systemen, maar vanuit relaties. Het vraagt van professionals om ruimte te maken voor ongemak, onzekerheid en anders kijken. En het stelt de vraag: hoe geef je als professional eigenaarschap terug aan de gemeenschap?

Een kwartje dat valt

Volgens trainer Joop Hofman, één van de aanjagers van ABCD in Nederland, gaat het om een mentale verandering: “We zijn gewend geraakt om wijken te benaderen als een verzameling problemen. Maar gemeenschappen produceren ook zorg, liefde, duurzaamheid, opvoeding, democratie of veiligheid. Als je alleen kijkt met een probleembril, mis je de kracht die er al zit.”

Hij benadrukt dat ABCD geen model of methode is, maar een manier van zijn. “Wijken zijn geen verzorgingsgebieden, maar samenlevingsgebieden. Je moet leren kijken naar wat er al is, en hoe dat versterkt kan worden.”

Hij ziet parallellen met het denken van honderd jaar geleden. “In de opbouwbeweging in Drenthe zag je toen dezelfde vraagstukken: hoe zorg je dat lokale gemeenschappen het zelf kunnen? Alleen werd er toen nog heel sterk top-down gedacht. Nu weten we beter: het gaat om eigenaarschap, gedeelde taal en lokaal ritme.” De vragen zijn dus gelijk gebleven, maar we weten nu veel meer over een passende aanpak. Door uitwisseling en reflectie ziet Hofman steeds dat bij mensen het kwartje valt.

ABCD Stepping Stones

ABCD is geen methode, het is een verzameling principes. Dat houdt in dat je met ABCD niet vertrekt vanuit een doorwrocht project- en stappenplan, maar dat je met een goed getrainde houding op pad gaat. De poster ABCD Stepping Stones maakt inzichtelijk wat die principes zijn die ten grondslag aan die houding liggen.

Het gaat bijvoorbeeld om niets doen zonder bewoners of aansluiten bij wat belangrijk is voor bewoners. “Het lijken open deuren, maar omdat we zo gewend zijn om vanuit problemen en systemen te redeneren en handelen blijven we soms in de groef. Door regelmatig stil te staan bij deze stepping stones valt het kwartje en wordt de waarde van gemeenschapskracht voelbaar en zichtbaar.”

Bewoner, beroepskracht en beleidsmaker

De principes van ABCD klinken logisch, maar de praktijk is soms weerbarstig. Een voorbeeld daarvan is het omgaan met mensen met psychische kwetsbaarheid. Juist in die situaties wordt vaak duidelijk hoe uitdagend het blijkt te zijn om vanuit gelijkwaardigheid en vertrouwen te blijven werken. Tijdens de training werd dit thema bewust centraal gezet: als een vraagstuk dat werd onderzocht vanuit het perspectief van bewoners, beroepskrachten en vanuit beleidsmakers.

Vanuit bewoners bekeken, bleek hoe lastig het is om psychische kwetsbaarheid bespreekbaar te maken – uit schaamte, onzekerheid of angst om iets verkeerds te zeggen. Tegelijkertijd kunnen eenvoudige gebaren als groeten of samen iets doen al het verschil maken. Vanuit het perspectief van beroepskrachten kwam vooral de worsteling met grenzen naar voren: nabijheid tonen en tegelijk niet overvraagd raken. Ook de afstemming tussen organisaties bleek vaak onduidelijk. Vanuit beleidsmakers geredeneerd werd zichtbaar hoe systeemlogica en leefwereld elkaar soms bijten: andere taal, ander tempo. Wat vanuit alle perspectieven naar voren kwam, was de behoefte aan duidelijke aanspreekpunten, erkenning van ervaringskennis en ruimte om elkaar als mens te ontmoeten – buiten de logica van loketten en functies om.

Reflectie vanuit ervaringsdeskundigheid

Saskia Schuurman, oprichter van ontmoetingsplek Bruis in Almere, reflecteert op deze drie perspectieven. Ze herkent de terughoudendheid vanuit bewoners, de zoektocht vanuit professionals en de afstand vanuit het beleid. “Bij Bruis zie ik dagelijks hoe mensen in de war kunnen zijn, maar óók hoe sterk ze zijn”, vertelt Schuurman. “Wij gaan nergens vanuit. Niet van een hulpvraag, niet van een diagnose. Je komt binnen als mens.” Schuurman begon het initiatief vanuit haar eigen ervaringen met psychische kwetsbaarheid. “Ik kon zelf niet meekomen in de maatschappij. Er was niets dat bij me paste. Dus ben ik iets begonnen wat er nog niet was.”

Bij Bruis is iedereen welkom: ook wie op een andere plek niet binnenkomt. “We hebben bezoekers met een verstandelijke beperking, met schizofrenie, met niet-aangeboren hersenletsel of sociale fobie. Soms is iemand boos of schreeuwt. Dan proberen we te blijven. Niet oplossen, maar er zijn.”
Schuurman reflecteert op het perspectief dat vanuit de beroepskrachten naar voren kwam. “Ik begrijp het gevoel van een grote verantwoordelijkheid. Maar wat mij helpt is de gedachte: wij zijn niet verantwoordelijk voor het geluk van de ander. We kunnen alleen ruimte maken waarin iets kan ontstaan.”

“Ze willen het vaak goed doen, maar weten niet hoe”Saskia Schuurman

Ook het perspectief van de beleidsmakers herkent Schuurman. “Ze willen het vaak goed doen, maar weten niet hoe. Soms helpt het om gewoon even binnen te stappen. Een kop thee te drinken. Niet vergaderen, maar ontmoeten.” Volgens Schuurman begint alles bij vertrouwen. “Je moet eerst iets geven, voordat iemand zich laat zien. En als iemand niet wil praten, is dat ook oké. We zitten op onze handen. Soms letterlijk.”

Voor Schuurman is het ideaal: een gemeenschap waarin mensen niet beoordeeld worden op hun gedrag, maar ontvangen worden als mens. Waar ontmoeting de basis vormt, en waar ook professionals binnenkomen als Peter of Jan – niet alleen als hun functie.

ABCD als veranderstrategie

ABCD is een fundamenteel andere manier van kijken naar samenlevingen. Het vertrekpunt is niet het probleem, maar de kracht. Niet de interventie, maar de relatie. En niet de professional, maar de gemeenschap.

Volgens Hofman ligt daar de kern van een veranderstrategie die verder gaat dan het activeren van bewoners of het opzetten van projecten. “Een gemeenschap is een plek waar zorg, veiligheid en verbondenheid worden geproduceerd. Als je dat werkelijk erkent, kijk je anders naar je rol als professional. Dan wordt het jouw opgave om bij te dragen aan verbindingen in de gemeenschap.”

“Wat nodig is, is ruimte, vertrouwen en de bereidheid om macht, zeggenschap en verantwoordelijkheid te delen”

ABCD vraagt om het zien van wijken als gelaagde omgevingen: niet door het negeren van problemen wel door te vertrekken vanuit het potentieel. Niet alles hoeft opgelost, niet iedereen hoeft begeleid te worden. Wat nodig is, is ruimte, vertrouwen en de bereidheid om macht, zeggenschap en verantwoordelijkheid te delen.

Dat is geen eenvoudige opgave. Het vraagt oefening, moed en geduld. Maar wie durft te kiezen voor deze weg – een weg van gelijkwaardigheid, nabijheid en gedeeld eigenaarschap – draagt bij aan een samenleving waarin mensen zich niet alleen gezien voelen, maar zich ook medevormgever weten van hun eigen leefomgeving.