WijkWijzen

Geen sprint maar een marathon

Via een stage kwam René Scherpenisse – geboren in Rotterdam Zuid en opgeleid als opbouwwerker – terecht in een wijkvernieuwingsbuurt in Tilburg. Daar ondersteunde hij huurders van een woningcorporatie om invloed te krijgen op de renovatie van hun huizen. Na functies bij onder meer woningcorporaties Woonbron en Portaal keert hij dertig jaar later terug in diezelfde buurt als directeur van diezelfde corporatie: Tiwos. Deze middelgrote verhuurder met zo’n honderd medewerkers heeft woningen in Tilburg Zuid, Noord en West. “En nu is er opnieuw vernieuwing van die buurten aan de orde”, vertelt Scherpenisse. De laatste twee wijken zitten namelijk in het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV).

“De wijkaanpak is mijn grote liefde in mijn werkzame bestaan.” Zo typeert Scherpenisse zijn relatie met wijkvernieuwing. Want hoewel het NPLV nieuw is, bestaat de gedachte erachter al veel langer. In 1982 werd de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting opgericht door het ministerie van Volkshuisvesting (VROM). Als lid van deze stuurgroep raakte Scherpenisse betrokken bij diverse experimenten in wijken. Dit werd de integrale wijkaanpak genoemd. Integraal betekende ook toen al dat het niet alleen om de stenen ging (fysieke wijkaanpak), maar ook om de mensen (sociale en economische wijkaanpak). Minister Pieter Winsemius zette in 2006 de wijkaanpak in honderd wijken opnieuw op de kaart in. Ella Vogelaar zette het beleid in 2007 voort in veertig zogenoemde Vogelaarwijken. Haar opvolger, Eberhard van der Laan, besloot in 2010 tot het instellen van een visitatiecommissie die als opdracht kreeg de wijkaanpak in de veertig wijken te evalueren. Scherpenisse was een van de voorzitters. De conclusie: de wijkaanpak moet worden voortgezet. Maar nadat het kabinet in hetzelfde jaar viel, ging ook de wijkaanpak van tafel. “Het is niet gek dat mensen afhaken als beleid zo snel weer van tafel wordt gehaald”, blikt Scherpenisse terug.

Casus: doen wat je zegt in de Tilburgse Vogeltjesbuurt

De Vogeltjesbuurt in de Tilburgse Wijk Groenewoud was vroeger een ruige volkswijk. De 270 woningen van corporatie Tiwos moesten nodig worden aangepakt. Gekozen werd voor gedeeltelijke renovatie en gedeeltelijke sloop en nieuwbouw. ‘Ze weten het toch altijd beter’ was de houding van de toenmalige bewoners tegenover de corporatie. “Het bordje waarmee ze protesteerden tegen onze plannen hangt nog steeds in ons kantoor”, vertelt Scherpenisse. “Het vertrouwen van deze bewoners terugwinnen was het meest lastige. Wij luisterden écht naar de buurtbewoners en lieten ze zien dat we iets met hun kritiek deden. Kortom: doen wat je zegt.” Dat principe en de geleerde lessen vanuit de wijkaanpak past Scherpenisse nog steeds toe. In Groenewoud loopt, net als in West, een twintigjarig project om de wijk naar ‘Algemeen Tilburgs Niveau’ te brengen. Hoe dat er in de praktijk uitziet? “Als Tiwos zonnepanelen in de wijk legt, dan bedenken we of we daar mensen uit de buurt voor in kunnen zetten die anders werkloos op de bank zitten. Zo verbinden we het fysieke aan het sociale.”

Scherpenisse zijn symbool voor de wijkaanpak: Het plein

“Een plein symboliseert voor mij de wijkaanpak. Voor mij staat het symbool voor het denken in gemeenschappen. We moeten terug naar kleinere verbanden waarin mensen samen dingen aanpakken. Energiecoöperaties vind ik bijvoorbeeld een aantrekkelijk perspectief. Een gemeenschap die iets organiseert met ondersteuning van een betrouwbare overheid die dicht bij de mensen staat.”

Wat werkt in de wijkaanpak?

In alle jaren die Scherpenisse betrokken is bij de wijkaanpak leerde hij veel over wat écht werkt.

• Denk na over de lange termijn. Scherpenisse: “De wijkaanpak is geen sprint maar een marathon. Je moet minimaal veertig jaar volhouden om een duurzaam effect te kunnen bereiken.”
• Win het vertrouwen terug. “Een goede aanpak is beleidsresistent”, vindt Scherpenisse. “Zorg dus dat het losstaat van de politieke waan van de dag.” Ministerswisselingen of een andere politieke kleur bijvoorbeeld, zouden geen invloed moeten hebben op een wijkaanpak. “In de meest kwetsbare wijken zit een vertrouwensissue. De bewoners van die wijken voelden zich na 2010 in de steek gelaten. Je kunt hen niet nogmaals laten zitten.”
• Ontwikkel een andere kijk op de problemen. De wijken waar Scherpenisse over spreekt zijn ‘wicked problems’, zoals hij ze noemt. “Stress, onveilige omgeving, ondermijning… Bij huishoudens waar het niet goed mee gaat spelen geen twee problemen, maar tien. Daardoor staan er, als we zo doorgaan, dagelijks tien busjes van hulpverleners in de wijk. Maar zomaar een rijtje oplossingen inzetten is niet afdoende. Een goede analyse van de wijk is nodig. Daaruit volgt een verandertheorie, die aangeeft hoe we van punt A naar punt B kunnen komen. Alleen zo krijgen we inzicht in hoe we wicked problems kunnen aanpakken. Belangrijk daarbij is dat je zonder oordeel vanuit verschillende perspectieven leert kijken.”
• Kom met goede oplossingen. “Die bereik je niet door simpelweg ‘statistiek – probleem – oplossing’ toe te passen. Het gaat niet om tellen maar om vertellen. Als je in de wijk bent en goed luistert, kom je zeker tot andere oplossingen.” Scherpenisse benadrukt dat er voor goede oplossingen geen blauwdruk bestaat. “Zelfs de Tilburgse wijken uit het NPLV verschillen daarvoor teveel. Maar één ding hebben goede oplossingen gemeen: ze zijn altijd domeinoverstijgend.”

Je hebt elkaar nodig: goede oplossing voor wicked problems

Voor sommige problemen ligt de oplossing voor de hand. “Als corporatie weten we wat we moeten doen bij een tochtige woning. Maar het wordt lastiger als blijkt dat in bepaalde buurten kinderen het van generatie op generatie slechter doen op school. Of als mensen er gemiddeld acht jaar eerder doodgaan. Dan hebben we ook anderen nodig”, besluit Scherpenisse.

Meer lezen?

• “Waar wrijving is, ontstaat uiteindelijk glans” (2021)
• “Krachtwijken kunnen met minder geld toe” (1 juli 2011)