Doorbreken in Leeuwarden-Oost: een potje bureaucratische judo

In verschillende regio’s van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) wordt samengewerkt met het Instituut voor Publieke Waarden (IPW) en hun Gebiedsdoorbraakmethode. Deze methode biedt een alternatief voor situaties waarin gezinnen én professionals vastlopen in bureaucratische regels en structuren. Ook in Leeuwarden-Oost is men met deze aanpak aan de slag gegaan. De eerste ervaringen laten zien hoe deze methode kan helpen om vastgelopen situaties vlot te trekken en de weg vrij te maken voor daadwerkelijke verandering. Hoe werkt de Gebiedsdoorbraakmethode precies en hoe wordt deze in Leeuwarden ingezet?

De methode ontstond vanuit de observatie dat veel huishoudens met multi-problematiek niet alleen zelf vastlopen, maar ook de professionals die hen omringen. “We zien regelmatig dat gezinnen te maken hebben met wel tien tot twintig verschillende hulpverleners, maar dat er nauwelijks beweging komt”, vertelt Friso Landstra van het IPW. “En al die professionals komen er ook niet uit, terwijl hun inzet al snel €100.000 per jaar aan publieke middelen kost.”

Landstra benadrukt dat veel van deze situaties voortkomen uit wat hij als ‘defensieve routines’ bestempelt: “Mensen geven redenen waarom iets niet kan, omdat het stelsel waarin zij werken die ruimte niet vanzelf biedt.” Volgens hem zijn deze routines niet zozeer het gevolg van onwil, maar eerder van een stelsel dat professionals weinig handelingsruimte biedt.

De Gebiedsdoorbraakmethode begint daarom altijd met een verdiepende probleemanalyse. “We toetsen eerst: klopt het wel dat iets niet mag of kan? Vaak blijkt dat er meer ruimte is dan gedacht,” aldus Landstra. Daarna wordt het probleem geherdefinieerd, bijvoorbeeld door naar juridische, financiële of governance-aspecten te kijken. “Als iemand zegt: het mag niet van de politiek, dan merken wij dat als je een feitelijke onderbouwing van de impact van het initiatief maakt, het politiek veel makkelijker landt”, legt Landstra uit. Zo ontstaat vaak weer nieuwe ruimte voor een oplossing.

Ook in Leeuwarden-Oost wordt de Gebiedsdoorbraakmethode toegepast. Marloes Schreur, directeur van het programmabureau, vertrekt vanuit een sterke motivatie: “Ik ben zelf in armoede opgegroeid, dus daar zit bij mij een persoonlijke drive. Ik heb ooit de kans gekregen om me verder te ontwikkelen, mede door een juf die mij zag. Dat is precies wat wij ook willen bereiken: barrières slechten en mensen perspectief bieden. Iedereen verdient een kans om te bloeien en groeien.”

Samenwerking tussen wijk en rijk

In Leeuwarden-Oost brengt het programmabureau de wijk en het rijk dichter bij elkaar, door te werken vanuit gezamenlijke doelen. “Je ontschot die werelden en vooral doorbreek je de afstand tussen beiden”, vertelt Schreur. Dat doen ze onder meer via doorbraakdagen, waarop ze samen met IPW en partners specifieke vraagstukken verder afpellen. “Elke keer moet je jezelf blijven herinneren: waar deden we het ook alweer voor? Want tijdens het afpellen kun je zomaar in een moeras terechtkomen, waardoor je even niet meer weet waar je aan begonnen was.”

De samenwerking tussen lokale partijen en het rijk is essentieel om veranderingen daadwerkelijk te realiseren. Schreur licht toe: “We merken dat het niet voldoende is om alleen lokaal iets te willen veranderen. Zonder verbinding met landelijke partijen blijft de ruimte om echt te vernieuwen beperkt. Daarom bouwen we actief aan relaties en zoeken we naar gedeelde verantwoordelijkheid.” Kortom: steeds scherp het doel voor ogen houden en tegelijkertijd in verbondenheid met alle relevante partijen op zoek naar oplossingen.

Praktische voorbeelden

Een concreet voorbeeld is de samenwerking binnen integrale kindcentra (IKC’s). Schreur: “Vanuit een gezamenlijke visie willen we integraal samenwerken in het belang van kinderen. Maar dan loop je tegen schotten aan: kinderopvang en onderwijs vallen onder verschillende cao’s en ministeries. Via de Gebiedsdoorbraakmethode zoeken we manieren om die samenwerking toch mogelijk te maken, bijvoorbeeld door financiële constructies anders in te richten en de bestaande wet- en regelgeving slim te benutten.”

Ook werkt Leeuwarden-Oost aan een revolverend fonds. Dat is een speciale pot geld die steeds opnieuw kan worden gebruikt: investeringen worden niet zomaar opgemaakt, maar leveren opbrengsten op die weer terugvloeien in het fonds. “Preventieprojecten zijn vaak goedkoper dan zware zorg, maar worden nu vaak slechts tijdelijk ondersteund”, legt Schreur uit. “Met een revolverend fonds kunnen we opbrengsten herinvesteren en meer continuïteit bieden. Denk bijvoorbeeld aan wijkbedrijven: zij hebben nu vaak alleen tijdelijke afspraken. Als financiers samen optrekken vanuit gedeelde doelen, kunnen we langdurige samenwerking mogelijk maken. Dat geeft rust, stabiliteit en de mogelijkheid om duurzame impact te realiseren in de wijk.”

Een derde voorbeeld is het multi-team dat werkt met jongeren. “Door vroegtijdig signalen te delen tussen partners als jongerenwerk, politie en reclassering, kunnen we onveilige situaties voorkomen in plaats van pas ingrijpen als het misgaat,” vertelt Schreur. Hiervoor wordt gewerkt aan een privacy convenant dat samenwerking juridisch mogelijk maakt. “Het is essentieel dat partijen elkaar vertrouwen en dat de kaders helder zijn. Alleen zo kun je preventief werken.”

Deze voorbeelden laten zien hoe de gedachte van de Gebiedsdoorbraakmethode in de praktijk vorm krijgt. Niet door te blijven hangen in bestaande regels en structuren, maar door samen met partners creatief te zoeken naar ruimte en oplossingen. Steeds staat de vraag centraal: hoe kunnen we met bestaande middelen en binnen bestaande kaders wél beweging organiseren? Door slim gebruik te maken van wetgeving, financiering en samenwerking ontstaat er ruimte voor echte, duurzame verandering.

Verbinding met de bewoners

De praktische voorbeelden laten zien hoe het systeem kan meebewegen en oplossingen mogelijk kan maken. Toch blijft de menselijke maat steeds het vertrekpunt. Niet regels of structuren staan centraal, maar de vraag hoe mensen beter ondersteund kunnen worden om hun leven weer op te bouwen. Die focus op de mens is in Leeuwarden-Oost de drijvende kracht achter iedere doorbraak. Schreur: “We hebben ook bewonersverhalen opgehaald en gedeeld tijdens bijeenkomsten. Wanneer je hoort hoe een wijkbewoner dankzij een wijkagent het vertrouwen vond om hulp te vragen, dan voel je weer waarom je dit werk doet.” Volgens haar helpt het delen van deze verhalen om zowel partners als beleidsmakers aan te spreken op hun hart en motivatie

“Het systeem bestaat uit mensen,” benadrukt Schreur. “Als je mensen weet te raken, kunnen ze het verschil maken. Daarom zetten we sterk in op verbinding en nabijheid. We zijn zichtbaar en aanspreekbaar in de wijk, en bouwen relaties op die verder gaan dan een projectperiode.”

Commitment en continuïteit

Het succes van de aanpak in Leeuwarden-Oost hangt nauw samen met het commitment van alle betrokken partijen. “Dat commitment zit niet in zware juridische convenanten, maar in mensen. Mensen maken het verschil,” benadrukt Schreur. “Als iemand vertrekt, dragen we die missie over aan de opvolger. We besteden bewust aandacht aan overdracht en inwerken, zodat de energie behouden blijft.”

Dat vraagt volgens haar ook om andere vormen van sturing. “We vragen nu niet alleen meer: hoeveel mensen zijn er uitgestroomd uit de bijstand? Maar ook: heb je een mooie maatwerkcasus gerealiseerd? Zo houd je de menselijke maat vast, en stimuleer je innovatie en lef onder professionals.”

Focus op ketensamenwerking

Leeuwarden-Oost werkt steeds meer ketengericht: niet met losse projecten, maar met een samenhangende aanpak die aansluit bij de verschillende levensfasen van bewoners en hun perspectief op een betere toekomst. Schreur: “Van kinderopvang naar basisschool, naar voortgezet onderwijs en werk. Bijvoorbeeld door financiële educatie op te nemen in zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs, en ondersteuning te bieden waar jongeren wonen of werken.”

Ook bij het schuldenvrij maken van gezinnen wordt gekeken naar de samenhang. “We bouwen aan een keten van ondersteuning, van school, naar werk, naar zelfstandig wonen, zodat mensen niet meer uitvallen of in armoede vastlopen. We richten ons op duurzame verandering, niet op snelle successen.”

Geen quick fix

Hoewel de Gebiedsdoorbraakmethode snel resultaat kan opleveren, waarschuwt Schreur: “Het is geen quick fix. We zijn echt bezig met een fundamentele verandering. Soms moeten we beleid afpellen tot we weer bij de oorspronkelijke bedoeling komen.” Landstra benadrukt dit: “Door bureaucratie slimmer te organiseren, kunnen we de mensen om wie het gaat echt verder helpen. Maar dat vraagt tijd, geduld en een lange adem.”

Een term die binnen het IPW vaak valt, is ‘bureaucratische judo’. “We vechten niet tegen de regels, maar gebruiken hun eigen gewicht om beweging te creëren”, legt Landstra uit. “Bureaucratie moet niet weg, maar wel slimmer worden ingezet.”

Die houding past goed bij de ontwikkeling die Schreur in Leeuwarden ziet: “Soms kun je door een regeling slim anders te benutten al heel veel ruimte maken voor bewoners. Maar dan moet je wel precies weten hoe het systeem werkt.”

Leeuwarden-Oost blijft werken aan het versterken van netwerken, het verbreden van kennis en het opschalen van succesvolle initiatieven. “We willen nog meer leren van bewoners en samen met hen nieuwe wegen verkennen”, aldus Schreur. “De toekomst vraagt om lef, flexibiliteit en samenwerking