Bewonersbetrokkenheid onmisbaar in Heerlen-Noord

Bewonersbetrokkenheid vormt een essentieel onderdeel voor het slagen van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV). Het helpt om projecten beter aan te laten sluiten bij wat de gemeenschap nodig heeft, het versterkt eigenaarschap en het vergroot het gevoel van verantwoordelijkheid. In dit eerste deel van een drieluik kijken we naar de ontwikkelingen in Heerlen-Noord.

Heerlen-Noord vormt met 56.000 inwoners bijna twee derde van de gemeente Heerlen. Deze gemeente heeft 23 wijken waarvan er 16 wijken een zogenaamde ‘lage SES’-wijk zijn. Lage SES staat voor een ‘lage sociaal economische status’ en weerspiegelt welvaart, opleidingsniveau en arbeidsdeelname. 14 van deze wijken liggen in Heerlen-Noord. Via het NPLV wordt actief ingezet op gezondheid, veiligheid, leren, werken en wonen. En is er de afgelopen twee jaar ingezet op het bouwen aan bewonersbetrokkenheid om bewoners een krachtige stem te geven in het programma.

De juiste mensen betrekken

Met opzet is de bewonersbetrokkenheid heel rustig opgepakt. Bij de start van het programma boden reeds betrokken bewoners, de ‘gevestigde stemmen’, zich aan om namens de bewoners mee te denken. Vincent Offermans, kartrekker bewonersbetrokkenheid in Heerlen-Noord vertelt: “Deze bewoners weten precies hoe de systeemwereld werkt en zijn daarmee ideale kandidaten om de nog niet betrokken bewoners daarbij te helpen. Maar het riep ook vragen op. Zijn dit wel de juiste mensen? Deze mannen vormen niet de doelgroep waar het programma voor is opgericht en het voelde ook niet helemaal passend om mensen uit een villawijk te laten spreken namens de mensen die in armoede zitten.” Een andere aanpak was dus nodig. Van een afstandje bekeken lijkt dit een logische stap, maar het is niet vanzelfsprekend: aan de slag gaan met en niet verder kijken dan de ‘gevestigde stemmen’ was niet ondenkbaar geweest.

Ervaringskennis en sleutelpersonen

En zo begon een zoektocht naar mensen die op een andere manier betrokken zijn in de buurt. Sleutelpersonen die ervaringskennis hebben, mensen die zelf ook ervaring hebben met het leven in armoede. Bijvoorbeeld Nancy Nijsten en Kim Hooiveld, twee vrouwen die met een hands on-mentaliteit bijdragen aan de wijk. Elke dag verzorgt Nijsten met een groep van 10-15 mensen maaltijden voor mensen die echt niets te eten hebben. Zij steunt zo 100 gezinnen. Hooiveld, zelf bijna dakloos geweest, heeft een buurttuin opgezet. Nu is het een ontmoetingsplek voor jong en oud om te tuinieren en elkaar te ontmoeten. Samen met hen werken geeft echt impact in de wijk vertelt Offermans. “Ik merk dat als bestuurders mensen zoals Nancy en Kim leren kennen, ze ook nieuwe perspectieven leren kennen en dat heel erg waarderen. Ze maken vaak beslissingen over deze mensen, zonder hen te kennen. Mensen als Nancy en Kim werken vanuit de luwte, ze zijn niet snel zichtbaar. Ze doen dat ook opzettelijk, soms vanwege argwaan richting overheid en organisaties”. Door het vertrouwen dat groeide zagen zij ook: als ik mijn verhalen deel, krijgen mensen andere en nieuwe inzichten.

Denkers en doeners

De al betrokken bewoners, de ‘gevestigde stemmen’, zijn denkers. Ze zijn gewend om te vergaderen en te overleggen. En dat sluit goed aan bij de werkwijze van de gemeente. Hoe bereik en betrek je dan de doeners? Offermans legt uit: “Vanuit heel laagdrempelig contact. En hele praktische zaken. Wij stellen bijvoorbeeld ons eigen kantoor beschikbaar voor vergaderingen met haar eigen team. Of bij een koffiemiddag waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, wat eten en drinken: daar konden we knuffels voor de kinderen uitdelen omdat een ondernemer er een paar honderd beschikbaar had gesteld. Toen Nancy een betere locatie nodig had, gingen we in gesprek met een woningcorporatie met de vraag of ze een leegstaande woning mocht gebruiken.” Op deze manier, door acties op elkaar af te stemmen en echt samen te werken, groeit een wederzijds vertrouwen.

Denkers en doeners, twee verschillende groepen die elkaar weten te vinden in eenzelfde missie: Heerlen-Noord vooruithelpen. De ‘denkers’ hebben kennis van de systeemwereld en weten daar moeiteloos de weg te vinden. Met deze kennis en vaardigheid kunnen zij de ‘doeners’ van dienst zijn. De ‘doeners’ hebben juist weer het contact met de doelgroep en weten wat er nodig is. Deze kennis en kunde samen vormt een gouden combinatie.

Vertegenwoordiging

Een interessant aspect van de bewonersbetrokkenheid in Heerlen-Noord is het vertrekpunt van ‘vertegenwoordiging’ . Hoe groot is ieders achterban? Bij een bijeenkomst rondom kerst deed Heerlen-Noord een test. “We organiseerden een bijeenkomst en wilden graag dat er bewoners bij aanwezig zouden zijn. Dus we vroegen om een lijstje met mensen die we uit konden nodigen. De ‘doeners’ hadden geen enkel probleem om een flinke lijst aan te leveren, de ‘denkers’ hadden daar meer moeite mee”.

En zo ontstond het idee om twee bewoners een plek te geven in de Alliantieraad. Een denker en een doener, zodat beide kwaliteiten tot hun recht komen. Beiden krijgen ze een stem, waardoor hun zeggenschap even groot is als die van de andere alliantiepartners.

Werkzame elementen

De werkwijze in Heerlen-Noord om bewoners actief te betrekken bij het vormgeven van hun gemeenschap levert waardevolle lessen op die verder reiken dan de lokale context. Een vijftal werkzame elementen zijn te onderscheiden:

1. Neem de tijd om in contact te komen met de mensen die je écht moet hebben om bewonersbetrokkenheid vorm en inhoud te geven;
2. Voor succesvolle bewonersbetrokkenheid is het betrekken van sleutelpersonen en het ontsluiten van ervaringskennis cruciaal.
3. Heb oog voor verschillen: de ‘denkers’ en ‘doeners’ en sluit in werkwijze aan bij de verschillende behoeften.
4. Redeneer vanuit ‘mate van vertegenwoordiging’ om te kijken wie je uiteindelijk daadwerkelijk betrekt en bereikt.
5. Geef de bewoners een gelijke zeggenschap als andere partners.